Projects 3 LOTR 11

11. Kollell y'n Tewlder

Nessa Skrif - Second Draft (checked & updated to Gerlyver Meur 3rd edition)

Hag i owth omdhyghtya rag koska y'n tavern dhe Vrenn, tewlder a gudhas Boghdir; niwl a wandras y'n kommynnow hag a-hys glann an avon. An chi dhe Runenngew a sevis tawesek. Berri Borrdhen a igeris an daras gans rach ha gyki yn-mes. Omglewes a own re bia ow tevi ynno dre'n jydh oll, ha ny allas ev po powes po mos dh'y weli: yth esa godros ow kortos yn ayr dianall an nos. Hag ev ow lagatta yn-mes y'n tewlder, skeus du a wayas yn-dann an gwydh; dell hevelis, an yet a igeris dre vodh hy honan ha degea arta heb son. Browagh a'n synsas. Ev a gildennas, ha sevel dre bols y'n hel, ow krena. Ena ev a dhegeas ha prenna an daras.

An nos a dhownhas. Y teuth son gosel a vergh ow pos hembrenkys yn unn skolkya a-hys an bownder. Ryb an yet y hedhsons i, ha tri denfurv17 dhu a entras, haval orth skeusow an nos ow kreupya a-hys an leur. Onan anedha eth dhe'n daras hag onan dhe gornell an chi dhe'n dew du; hag ena y sevsons i, mar stag avel skeus menhir, ha nos ow pesya yn lent. Dell hevelis, yth esa an chi ha'n wydh kosel ow kortos yn tianall.

Y teuth gwayans kosel dre an del, ha kulyek a elwis pell dhe-ves. Yth esa an our yeyn kyns mo ow tremena. An dhenfurv ryb an daras a wayas. Y'n tewlder, heb po loer po ster, lown tennys a splannas, haval orth golow yeyn dhe vos diwoenys. Yth esa boemm, medhel mes poes, hag an daras a grenas.

'Igor a-barth Mordor!' yn-medh lev tanow ha godrosek.

Yn-dann nessa boemm an daras a fyllis ha koedha war-dhelergh, tardhys y brennyer ha terrys y florenn. An denfurvow du a drememas war-ji yn skon.

Dhe'n pols na, yn mysk an wydh yn ogas, korn a senis. Ev a folsas an ayr haval orth tan dhe benn bre.

Difunewgh! Own! Tan! Eskerens! Difunewgh!

Ny via syger Berri Borrdhen. Kettell welis ev an furvow du ow kreupya diworth an lowarth, ev a aswonnis bos res dhodho po poenya po merwel. Ha poenya a wrug ev, yn-mes an daras-dhelergh, dre'n lowarth, ha dres an parkow. Pan dhrehedhas ev an nessa chi, moy es mildir dhe-ves, ev a goedhas war radh an daras. 'Nag yw, nag yw, nag yw!' yth esa ev ow kria. 'Nag yw, nyns yw my! Nyns usi ev genev vy!' Pols hir a dremenas kyns tus dhe gonvedhes styr y glapp. Wor'tiwedh i a gonvedhas bos eskerens yn Boghdir, neb ynherdhyans koynt a-dhiworth an Koes Koth. Wosa henna, ny skoelsons i namoy a dermyn.

Own! Tan! Eskerens!

Yth esa an Brannavoghyon ow seni galow-korn Boghdir, na veu senys dre gans blydhen, a-dhia an vleydh gwynn dhe dhos y'n Gwav Du, pan rewis an Vannawin.

Difunewgh! Difunewgh!

Pell dhe-ves kornow erell a veu klewys ow seni yn unn worthybi. Yth esa an difunell ow lesa.

An denfurvow du a fias a'n chi. Onan anedha a asas dhe goedha huk-hobbytt war an gradh a-rag, hag ev ow poenya. Y'n vownder tros a garnow a dardhas, hag owth ynkressya dhe beswarlamm, mos dhe-ves yn unn vortholya y'n tewlder. Oll a-dro dhe Runenngew, yth esa son a gornow ow seni, ha levow ow kria ha treys ow poenya. Mes an Varghogyon Dhu a varghogas haval orth awel dhe'n Yet North. Hwythons i, an dus vyghan! Sauron a's dyghtsa diwettha. Yn kettermyn na yth esa negys arall dhedha: i a wodhya lemmyn an chi dhe vos gwag hag an Bysow dhe vos gyllys. I a varghogethas dhe'n dor an withysi dhe'n yet ha disomdhiskwedhes a-dhiworth an Shayr.

A-varr y'n nos Frodo a dhifunas diworth kosk down, distowgh, haval orth neb son po lok dh'y ankresya. Ev a welas Hirgarr dhe esedha hewoel yn y gador: y dhewlagas a derlentris dre wolow an tan hag a veu dyghtys hag esa ow leski yn splann; mes ny wrug ev gwayans vyth.

Kyns pell, Frodo a goedhas yn kosk arta; mes arta y hunrosow a veu troblys gans son a wyns ha karnow ow peswarlemmel. Dell hevelis, yth esa an gwyns ow krullya a-dro dhe'n chi ha'y shakya; ha pell dhe-ves ev a glewas korn ow seni yn hwyls. Ev a igoras y dhewlagas, ha klewes kulyek ow kelwel gans nerth yn garth an tavern. Hirgarr re igorsa an kroglennow ha herdhya an isdarasow yn igor gans kronk. Y teuth kynsa golow an jydh y'n stevell, hag ayr yeyn a dheuth dres an fenester igor.

Kettoeth ha Hirgarr dh'aga difuna oll, ev a's ledyas dh'aga chambours. Pan y’ga gwelsons i da o gansa i dhe dhegemmeres y gusul: an fenestri re bia igerys yn unn derri hag yth esens i ow leska, yth esa an kroglennow ow flappya; an gweliow o tewlys a-dro, hag an treuspluvogow o hakkys ha tewlys war an leur; an strel gorm re bia fregys yn rannow.

Distowgh, Hirgarr eth rag kavoes an ost. Yth esa semlans koskek hag ownekhes dhe Vr. Baydhelenn truan. Ny dhegesa ev y dhewlagas dre'n nos oll, (yndella y leveris ev), mes nevra ny glywsa ev son vyth.

'Nevra nyns esa hwarvos a'n par ma y'm bewnans!' a grias ev yn-dann sevel y dhewdhorn der euth. 'Gwestoryon yw lettys rag koska y'ga gweliow, ha diswrys treuspluvogow da! Pyth eus ow tos?'

'Dydhyow tewl,' a leveris Hirgarr. 'Mes, y'n eur ma, ty a vydh gesys yn kres dell dybav, wosa ty dhe weles agan keyn1. Ni a vydh gasa distowgh. Ny vern a hansel: res yw bos lowr diwes ha brath orth agan sav. Ni a wra fardella a verr spys.

Mr. Baydhelenn a fistenas dhe-ves rag dyghtya orth darbari aga hobas ha kavoes ragdha 'brath'. Mes kyns pell ev a dhaswelas yn studh amayys. An hobas a veu gyllys! Darasow an marghti re bia igerys y'n nos, ha gyllys ens: nyns o marnas hobas Merri, pub margh ha best arall y'n le ynwedh.

Frodo a omglewas brewys gans an nowodhow. Py govenek esa i dhe dhrehedes Pansaven a-droes, helghys gans eskerens war vergh? Y fia mar euver avel assaya vyajya dhe’n Loer. Hirgarr a esedhas didros dre bols, ow mires orth an hobbytow, haval ev dhe vusurya aga krevder ha kolonn.

'Ny'gan gweressa hobas rag diank diworth marghogyon,' yn-medh ev wor'tiwedh, yn unn dybi, haval ev dhe dhismygi an pyth esa yn brys Frodo. 'Ny vyajsen ni lentta yn feur a-droes war an fordhow eus y'm brys vy. My a vynnas kerdhes yn neb kas. An boes ha'n dafar yw an dra yw prederus dhymm. Ny yllyn ni fydhya yn kavoes travyth dhe dhybri ynter omma ha Pansaven saw an boes a gemmeryn ni; hag y tal dhyn kemmeres meur; rag an kas ni dhe vos delatys, po herdhys dhe vones yn fordh hir a-dro, pell a-dhiworth an hyns poran. Py myns a vynnowgh hwi doen dh’agas keyn?'

'An myns yw res,' a leveris Pyppyn ow sedhi y golonn, mes owth assaya diskwedhes ev dhe vos kreffa ages y semlans (hag y omglewans).

'My a yll doen lowr rag dew ahanan,' a leveris Sam yn tefiansek.

'A nyns eus travyth a yll bos gwrys, Mr. Baydhelenn?' a wovynnas Frodo. 'A ny yllyn ni kavoes nebes hobas y'n wig, martesen onan yn unnik rag an fardellow. Ny dybav ni dh'aga gobrena, mes y hallsen ni aga frena martesen,' a geworras ev, yn unn dhoutya, owth omwovynna mars esa arghans lowr ganso.

'Y'n doutyav,' a leveris an ost yn anlowen. ‘Nyns esa saw po dew po tri hoba-marghogeth yn Brenn ha gwithys ens i yn ow marghti, ha gyllys yns. Yn kever enevales erell, po mergh po pobas rag tenna hag erell, yma boghes anedha yn Brenn, ha ny vydhons i kavadow rag aga frena. Mes y fydhav vy gul dell allav. Y fydhav difuna Bob ha'y dhannvon a-dro seulvegyns.'

'Da lowr,' a leveris Hirgarr yn anvodhek, 'y fydh res dh’y wul. Res vydh assaya kavoes unn hoba dhe'n leha dell dybav. Mes yndella y hworfenn govenek a dhalleth a-varr, ha slynkya dhe-ves yn taw! Y fydh haval orth seni korn rag derivas a’gan dibarth. Henn o rann aga thowl, heb dout.'

'Yma unn vrywsyonenn a dhifres,' yn-medh Merri, 'ha moy es brywsyonenn, dell waytyav: ni a yll dybri hansel ha ni ow kortos - hag esedha dredho. Kevyn Nob!'

Wor'tiwedh an ardak o moy es tri our. Bob a dhehwelas gans derivas nag esa po margh po hoba a allsa bos prenys kammenn vyth y'n gentreveth - marnas onan: yth esa onan dhe Wella Redenek ha martesen ev a’n gwerthsa. 'Kroadur koth truan hanterfamys yw ev,' a leveris Bob; 'mes ny vydh ev y wertha saw orth terygweyth y dalvos, ha hwi yn-dann agas desevans, herwydh ow aswonnvos a Wella Redenek.'

'Wella Redenek!' yn-medh Frodo. 'A nyns eus neb pratt? A ny boensa an best ha dehweles dhodho gans oll agan dafar, po ri gweres rag agan helghi, po neppyth a'n par na?'

'Yth omwovynnav,' a leveris Hirgarr. Mes ny allav vy tybi enyval vyth dhe boenya tre dhodho ev, wosa diank. Dhe'm brys vy, nyns yw hemma saw istybyans gans Mester Redenek kuv: fordh rag ynkressya y wayn dre'n hwarvos hepken. An brassa peryll yw an best dhe vos ogas mernans. Mes nyns eus dewis arall dell hevel. Pygemmys a vynn ev kavoes ragdho?'

Pris Wella Redenek o dewdhek bath arghans; ha dhe-wir, henn o teyrgweyth dhe'n leha talvos an hoba y'n ranndir na. Ev o enyval boghes-megys, askornek ha truan; mes nyns esa semlans a vernans dhodho hwath. Mr. Baydhelenn y honan a'n prenas, ha profya orth Merri etek dinar moy avel neb astiveryans a’n enyvales kellys. Gour onest o ev, ha golusek yn bewnans Brenn; mes deg warn ugens bath a arghans o klout kales dhodho, ha bos hygys gans Wella Redenek a wrug dhe'n dra kalessa dh'y berthi.

Wor'tiwedh an dra a dhigelmis yn ta ragdho. Yn siwyans an dra, nag o marnas unn margh re bia ledrys. An re erell re bia fesys, po poenya dhe-ves yn-dann vrowagh, ha kevys ens i ow kwandra yn kornellow divers a Dirvrenn. Hobas Merri re dhianksa yn tien, ha wor'tiwedh (drefenn bos skentel yn feur) i a wandras yn fordh dhe'n Goenyow yn-dann hwilas Berri Lumpkyn. Ytho, i a dheuth yn-dann with Tom Bombadyl dre bols, ha gwithys yn ta ens i. Mes, pan dheuth nowodhow dhe dhiwskovarn Tom a-dro dhe'n hwarvosow dhe Vrenn, ev a's dannvonas dhe Vr. Baydhelenn, neb a gavas pymp best da orth pris pur dha. Res o dhedha oberi yn tiwysykka dhe Vrenn, mes Bob a's dyghtyas yn ta; ytho, feusik ens i wor’tiwedh: nyns o res dhedha gul vyaj tewl ha diantell. Mes nevra ny dheuthons i dhe Bansaven.

Byttegyns, y'n kettermyn na, yn brys Mr. Baydhelenn y arghans o gyllys, po yn ta po yn trog. Hag yth esa kudynnow erell dhodho. Yth esa habadoellya meur kettoeth ha bos difun an westoryon erell hag i dhe glewes nowodhow a-dro dhe'n omsettyans erbynn an tavern. Nebes mergh a'n vyajoryon a-dhiworth an soth re bia kellys hag i a vlamyas orth an ost yn ughel, bys pan veu konvedhys onan a'ga bagas aga honan dhe dhisomdhiskwedhes y'n nos ynwedh; koweth kammlagasek Wella Redenek dhe-wir. Gogrys a goedhas warnodho distowgh.

Mars omgevrennowgh gans lader-margh ha'y dhri dhe'm chi vy,' a leveris Baydhelenn yn unn serri, 'y tal dhywgh agas honan pe an damaj yn le dos ha garma orthiv vy. Kewgh ha govynn orth Redenk a'n le may ma dha goweth teg!' Mes, dell hevelis, nyns o ev koweth dhe nagonan, ha ny allas perthi kov nagonan a’n prys may hwrug ev omjunya gans aga bagas.

Wosa aga hansel res o dhe'n hobbyttow dasfardella, ha kuntell proviansow erell rag an vyaj hirra hag esens i ow kwaytya. Ogas ha deg eur o kyns i dhe asa wor'tiwedh. Dhe'n termyn na yth esa si yntanys der Brenn oll. Pratt disomdhiskwedhyans Frodo; omdhiskwedhyans an varghogyon dhu; ladrans y’n marghti; hag an nowdhow Hirgarr an Pellgerdher dhe omjunya gans an hobbyttow kevrinek, oll a wrug hwedhel a'n par a bessa dre vlydhynyow anhwarvedhyansek pals martesen. Brassa rann an annedhysi a-dhiworth Brenn ha Selva, ha lies diworth Kownans hag Argoes keffrys, o kuntellys a-hys an fordh rag gweles dalleth an vyajoryon. Yth esa gwestoryon erell an tavern ow kuntell a-dro dhe'n darasow, po poesa war-rag a-dhiworth an fenestri.

Hirgarr re janjsa y vodh hag ervira gasa Brenn dre'n bennfordh. Mars assayens i dalleth a-dreus dhe’n pow distowgh henn a wrussa studh gweth: hanter an annedhysi a's sywsa rag gweles an pyth esens i ow kul ha'ga lettya a dreuspassya.

I a leveris farwel dhe Nob ha Bob, ha diberth diworth Mr. Baydhelenn gans grasow meur. 'Yma govenek dhymm ni dhe omvetya arta yn termyn a dheu, pan vo lowen traow arta,' yn-medh Frodo. ‘Ny via travyth gwell genev ages godriga y'th chi yn hebask dre bols.'

I a dhallathas kerdhes, prederus hag anhardh, a-dherag dewlagas an bush. Nyns o kowethek oll an fasow, nag an geryow oll a veu garmys. Mes yth esa agha a Hirgarr dhe vrassa rann an Vrennwesyon dell hevelis, hag an re a lagattas ev orta a dhegeas aga ganow ha kildenna dhe-ves. Ev a gerdhas a-rag gans Frodo; a-wosa y teuth Merri ha Pyppyn; hag a-dhelergh y teuth Sam owth hembronkya an hoba, hag o bernys gans kemmys a'n fardellans hag esa tregeredh dhedha y ri; mes seulabrys y semlans o le duwenik, haval bos da ganso an chanj yn y jonswel2. Yth esa Sam ow tynsel orth aval yn tybyansek. Yth esa poketas anedha dhodho: dibarthro3 a-dhiworth Nob ha Bob. 'Avalow rag kerdhes ha pib rag esedha,' a leveris ev. 'Mes dhe'm brys vy ‘fydh hirneth a'n dhew dhymm kyns pell.'

Ny verkyas vyth an hobbyttow an pennow govynnus a gykis dres darasow, po omdhiskwedhes dres fosow ha keow, hag i ow tremena. Mes hag i ow tos ogas dhe'n pella yet, Frodo a welas chi tewl drogwithys a-dryv ke tew: diwettha chi an dre. Dres unn fenester ev a wowelas fas diliw gans diwlagas fel ha ledrek; mes ev a dhisomdhiskwedhas distowgh.

'Ytho, henn yw an le may ma an sothwas na ow kudha!' a dybis ev. ‘Y semlans yw moy es hanter haval orth boekka.'

Dres an ke, yth esa gour arall ow lagatta yn hardh. Yth esa dewabrans dew ha du dhodho ha dewlagas du ha skornek; y anow bras a grollyas yn unn dhrogvinhwerthin4. Yth esa ev ow megi pibell verr du. Hag i ow neshe ev a's kemmeras a'y anow ha trewa.

'Myttin da, Hirdhiwfer!' a leveris ev. 'Esos'ta ow talleth a-brys? A wruss'ta kavoes nebes kowetha wor'tiwedh?' Hirgarr a benn-droppyas, mes ny wrug ev gorthybi.

'Myttin da ow howetha vyghan!' yn-medh ev dhe'n re erell. 'A wrewgh hwi aswonn an gour a wrussowgh hwi keskowethya ganso? Henn yw Hedhi-mann Hirgarr, yw henna! Kyn hwrug vy klewes henwyn erell yw le teg. Bedhewgh war haneth! Ha ty, Sammik, na debeldhyght orth ow hoba koth truan! Pagh!' Ev a drewis arta.

Sam a dreylyas yn skon. 'Ha ty, Redenek,' yn-medh ev, 'gwra gorra dh’ fas ‘ager mes a wel, poken ev ‘wra dos ha bos shyndys.' Dre flykk tromm, mar skav avel lughes, aval a asas y dhorn ha gweskel Wella poran dh'y droen. Ev a omblegyas re helergh, ha mollothow a dheuth a-dhiworth a-dryv an ke. 'Skoell a aval da,' a leveris Sam gans edrek, ha kerdhes war-rag.

Wor'tiwedh an dre o gyllys dh'aga heyn. An keveylyans a fleghes ha gwandrysi re's holsa a dheuth ha bos skwith ha treylya war-dhelergh dhe’n Yet Soth. I a dremenas dredhi ha pesya a-hys an Fordh nebes mildiryow. Hi a blegyas war-gledh, ow tastreylya dh'y linenn war-tu ha'n Est ha hi ow mones a-dro dhe ven Bre Vrenn, hag ena hi a dhallathas mos war-woeles yn skon yn tir gwydhek. A-gledh i a allas gweles nebes chiow ha tell-hobbytt Selva war ledrow gradhella soth-est an vre; yn kew dhown orth neb pellder dhe’n north a'n Fordh yth esa skethow a vog ow sevel a dhiskwedhas an le mayth esa ow korwel Kownans; Argoes o kudhys y'n gwydh dresti.

Wosa an fordh dhe vones war-nans nebes, ha gasa Bre Vrenn ow sevel hir ha gorm a-dhelerghta, i a dheuth erbynn hyns ynn hag eth dhe-ves war-tu ha'n North. 'Hemm yw an tyller may hesen ni an hyns digloes ha mos yn-dann woskes,' a leveris Hirgarr.

'Nyns yw "skochfordh", dell waytyav,' yn-medh Pyppyn. 'Agan diwettha skochfordh dre goesow a dheuth yn ogas dhe worfenna yn terroes.'

'Agh, mes nyns esen evy genowgh y'n prys na,' a hwarthas Hirgarr. 'Ny wra ow skochfordhow, po berr po hir, mos yn kamm.' Ev a viras a-hys hag a-hys an Fordh. Nyns esa den vyth a allas bos gwelys; hag ev a ledyas yn hyns skav war-nans war-tu ha'n nans gwydhek.

Y dowl, herwydh aga honvedhes heb godhvos an tir, o mos war-tu hag Argoes yn kynsa, mes treyl a-dhyghow ha'y tremena dhe'n est, hag ena lewya mar poran dell allas ev dre'n gwylvos dhe Vre Benngewer. Dre'n fordh na i a allsa, mars o da puptra y'n hyns, treghi dhe-ves gwydenn hir a'n Fordh a blegya war-tu ha'n soth nebes pella a-rag rag goheles Gwernow Gwibesdowr. Mes, heb mar, y fia res dhedha aga honan treusi dre'n gwernow, ha nyns o kennerthek deskrifans Hirgarr anedha.

Mes, dhe'n pols na, nyns o anhwek dhe gerdhes. Dhe-wir, mar ny via mar ankresyek hwarvosow an nos kyns, i a omlowenhasa an hyns ma y'n vyaj moy ages neb hyns arall bys dhe'n termyn na. Yth esa an howl ow splanna, kler mes nyns o re boeth. Koesow an nans o delyek hwath ha leun a liwyow hag aga semlans o hebask ha yaghus. Hirgarr a's gidyas yn fydhyansek a-hys an hynsow pals a gesvetya5, ha mars ens i gesys heb gidyans i a dhothya ha bos kellys yn skon. Yth esa ev ow kul hyns ow kwandra gans lies treylans ha kildro, rag penndaga neb helghyans.

'Wella Redenek re welas an le may hessyn ni an Fordh, heb dout,' yn-medh ev; 'kyn na dybav ev y honan dh'agan holya. Ev a woer an tir 'dro dhe omma da lowr, mes ev a woer nag yw ev ow far yn koes. An pyth a lever ev dhe dus erell yw an dra a wra dhymm prederi. Y tybav ma nag esons i pell dhe-ves. Mar tybons i ni dhe vones war-tu hag Argoes, gwell vydh.'

Martesen dre skentolneth Hirgarr po dre skila arall, ny welsons i gwel na glewes son a dravyth yn few dre’n jydh na oll: nag enyval gans dewdroes, saw ydhyn; nag enyval gans peswar troes, saw unn lowarn ha gwiwer po dew. Dhe'n nessa dydh, i a dhallathas lewya yn hyns war-tu ha'n est; hag oll o kosel hwath. Y'n tressa dydh diworth Brenn i a asas an Gwydhegoes. An tir re bia owth iselhe yn tidorr a ban dreylsens i diworth an Fordh, hag i a dheuth yn ledander gwastas a dir, kalessa yn feur dh'y dreusi. Pell diworth emlow Tirvrenn ens i, y'n gwylvos anhynsys, hag ow tos ha bos ogas dhe'n Gwernow Gwibesdowr.

An dor a dheuth ha bos golyb, ha keunegennek treweythyow hag omma hag ena i a gavas pollow ha splattow ledan a gors ha broenn ha'n ayr o lenwys gans telorians ydhyn byghan. Res o dhedha kavoes fordh gans rach rag gwitha sygh aga dewdroes ha rag gwitha y'ga hyns ewn. Wostalleth i eth war-rag yn ta, mes hag i ow pesya, aga avonsyans a dho ha bos lentta ha perylussa. An wernegi o penndagek ha deantell, ha nyns esa hyns fast may hallas bos kevys gans Pellgerdhoryon keffrys dre aga lonkleystiryow6 ow kwaya. An kelyon a dhallathas aga annia, hag an ayr o leun a gommol a wibes munys a greupya a-ji y’ga bregholow ha lavrek hag yn aga gols.

'Yth esov vy ow pos dybrys!' a grias Pyppyn. 'Gwibesdowr! Yma moy a wibes es dowr!'

'Pyth yw aga boes pan nag yllons i kavoes hobbytt?' a wovynnas Sam, yn-dann skravinas orth y gonna.

I a drigas dydh poenvosek y'n powdir anhwek hag digowethek ma. Aga hampva o golyb, yeyn hag anattes; hag an hwesker ow pratha a's lettya a goska. Ynwedh, yth esa kroaduryon euthek ow skolkya y'n kors ha bonniow, herwydh aga son i o goes nessa drog dhe rylles. Yth esa milyow anedha, hag i a wigha oll a-dro, nik-brik, brik-nik, yn tidorr, dre’n nos oll, bys pan o an hobbyttow ogas reudhys.

Skant nyns o gwell an nessa dydh, an peswara, hag an nos o ogas mar anattes avel an huni kyns. Kyn feu gesys war-dhelergh an Nikerbrikoryow (dell y's henwis Sam), an gwibes a's helghya hwath.

Ha Frodo ow korwedha, skwith mes heb galloes degea y dhewlagas, y teuth golow dell hevelis dhodho, pell dhe-ves yn ebron an est: ev a lughesi ha diliwa lieskweyth. Nyns o golow an bora, drefenn bos henna nebes ouryow dhe-ves hwath.

'Pyth yw an golow?' a wovynnas ev orth Hirgarr, neb re savsa, hag yth esa ev ow sevel yn-dann lagatta war-rag y'n nos.

'Ny wonn,' a worthybis Hirgarr. 'Re bell yw dh'y weles. Haval orth lughes a lamm yn-bann diworth penn an breow.'

Frodo a worwedhas arta, mes ev a ylli gweles an lughesennow gwynn dre dermyn hir, hag er aga fynn, furv hir du Higarr, ow sevel taw ha hewoel. Wor'tiwedh ev a goedhas yn kosk anes.

Ny wrussons i mos pell y'n pympes dydh kyns gasa a-dhelerghta diwettha pollow ha kersyegi ankempenn an broennegi. An tir a-dheragdha a dhallathas sevel arta tamm ha tamm. Dhe'n worwel war-tu ha'n est y hallsons i gweles linenn a vreow. Yth esa an ughella anedha dhe benn a-dhyghow an linenn ha diberthys diworth an re erell tamm. Yth esa penn pigornel dhedhi, nebes plattys dh'y barr.

'Honn yw Penngewer,' yn-medh Hirgarr. 'An Fordh Goth, a essyn ni pell dhe-ves a-dhyghow, a war-tu ha’n soth anedhi ha tremena pellder berr a-dhiworth hy ben. Martesen ni a yll hy drehedhes erbynn hanter-dydh a-vorow, mars en ni war-tu ha hi yn tidro. Y fia tybyans da ni dhe wul yndella dhe'm brys vy.'

'Pyth yw dha styr?' a wovynnas Frodo.

'Ow styr yw: pan wren ni dos ena, nyns yw kler an pyth a gevyn. Ogas dhe'n Fordh yw.'

'Mes yma govenek a gavoes Gandalf ena, a nyns eus?'

'Eus, mes an govenek yw gwann. Mar kwra ev dos dre'n ranndir ma, ny wra ev dos dre Vrenn vytholl martesen, ytho martesen ny woer ev an pyth a wren ni. Hag yn neb kas, mar ny dheun ni ena ogas yn kettermyn, ni a’n kyll; ny vydh salow po ragdho po ragon ni dhe wortos ena dre dermyn pell. Mar fyll an Varghogyon dh'agan kavoes y'n gwylvos, gwirhaval yw i dhe vones war-tu ha Penngewer ynwedh. Yma gwel bell oll a-dro a-dhiworti. Dhe-wir, yma meur a ydhyn ha miles y'n pow ma a allas agan gweles, ha ni ow sevel omma, a-dhiworth an barr na. Ny yllir trestya yn oll an ydhyn, hag yma aspioryon drokka agessa i.'

An hobbyttow a viras yn unn brederi orth an breow pell. Sam a viras yn-bann y'n ebron gwannliwek, gans own a weles po hokys po eryon a-ughta yn unn vargesi gans dewlagas splann hag ankowethek. 'Ty ‘wra orthiv omglywes anattes ‘a digoweth, Hirgarr!' a leveris ev.

'Pyth yw dha gusul?' a wovynnas Frodo.

'My a dyb,' a worthybis Hirgarr yn lent, haval orth bos nebes ansur, 'My a dyb bos an gwella dra dhe vones war-tu ha'n est mar dhidro dell yllyn ni a-dhiworth omma, ha mos war-tu ha'n linenn a vreow, yn le Penngewer. Ena, ni a yll kavoes hyns a wonn vy orth aga ben; ev a vydh agan dri dhe Benngewer a-dhiworth an north ha le yn hweladow. Ena y hwelyn an pyth a welyn.'

Dre'n jydh na oll i a droesyas war-rag, bys pan dheuth gorthugher yeyn hag a-varr. An tir a dho ha bos syggha ha difeyttha; mes niwlow hag ethennow a worwedha a-dhelerghta war an keunegi. Yth esa nebes ydhyn moredhek ow hwibanna ha kynvanna, bys pan sedhas yn lent an howl krenn rudh yn skeusow an west; ena y teuth taw gwag. An hobbyttow a dybis a-dro dhe wolow medhel howlsedhes ow splanna yn unn wovires dre fenestri lowenek Bag End pell dhe-ves.

Dhe benn an jydh i a dheuth erbynn gover a wandras war-nans diworth an breow hag omgelli yn gwernegi plostagenek7, hag i a yskynnas a-hys y lannow ha golow an jydh ow pesya. Nos re dhothya seulabrys pan hedhsons i wor'tiwedh ha gul aga hampva yn-dann nebes gwernennow difygys ryb glann an wover. A-dheragdha yth esa kil diwydh8 digloes an breow, ow sevel yn tewl erbynn an ebron wodewl. Y'n nos na y sevsons i goelyas, ha dell hevelis, ny goskas Hirgarr vytholl. Yth esa an loer ow prashe, ha dre ouryow a-varr an nos, golow yeyn loes a worwedha war an tir.

Dhe'n nessa myttin i a dhallathas arta skon wosa howldrehevel. An ayr o rewek, ha'n ebron o glas kler gwannliwek. An hobbyttow a omglewas diskwithys, haval i dhe goska yn anderrys dre'n nos. Seulabrys, yth esens i owth omavleythi orth9 kerdhes meur dre voes skant - skantta es an myns o res, y'ga breus, rag aga gwitha orth aga sav y'n Shayr. Pyppyn a gampoellas bos semlans Frodo diwweyth an hobbytt esa ev kyns.

'Pur goynt,' yn-medh Frodo, hag ev ow tynnhe y grogys, 'drefenn bos myns byghanna ahanav dhe-wir. Yma govenek dhymm na bes dibenn an argerdh tanowhe, poken y fydhav dos ha bos tarosvann.'

'Na gews a-dro dhe draow a'n par na!' a leveris Hirgarr distowgh, ha gans sevurneth a wrug marth dhedha.

An breow a dho ha bos nes. I a wrug drumm ow leska, owth yskynna lieskweyth ogas ha mil troeshys, hag ow koedha arta yn leow yn savnow isel po bolghow war-tu ha'n tir y'n est dresta. A-hys krib an drumm an hobbyttow a allas gweles traow a hevelis bos magoryow a fosow ha tommennow glesys, hag y'n savnow y sevis hwath magoryow a venweyth koth. Erbynn nos i re dhrehedhsa ben riwyow a'n west, hag ena y kampsons. Nos an pympes a vis Hedra o ha hwegh dydh dhe-ves a Vrenn.

Y'n myttin, dhe'n kynsa prys a ban assens i Gwydhegoes, i a gavas hyns kler y semlans. I a dreylyas a-dhyghow ha'y holya war tu-ha'n soth. Ev eth yn skentel, ow kul linenn a hevelis bos dewisys rag gwitha 'mes a wel a'n pennow a-ugh keffrys ha'n gwastir10 dhe'n west kemmys hag a ylli bos gwrys. Ev a sedhas yn kommynnow, ha gwitha ogas dhe dorrlannow serth; hag yn tylleryow may treusi ev tir digloessa ha gwastassa yth esa linennow a gowrveyn11 bras ha meyn treghys dhe'n dhew du anodho a wre skrin haval orth ke.

'Piw a wrug an hyns ma, ha praga dell omwovynnav,' yn-medh Merri, hag i ow kerdhes a-hys onan a'n rosvaow ma, mayth esa meyn bras yn anusadow ha sevys pur ogas an onan dh'y gila. 'Nyns ov vy sur bos ev da genev: yma semlans a darosvann-krug dhodho. Eus krug dhe Benngewer?'

'Nag eus. Nyns eus krug vyth dhe Benngewer, na vre arall a'n breow ma,' a worthybis Hirgarr. 'Ny driga omma Tus an West kyn tefendyens i an breow ma pol'ta y’ga diwettha blydhynyow erbynn drogedh a dho 'mes a Angmar. An hyns ma a veu gwrys rag skoedhya an dinasow a-hys an fos. Mes termyn hir kyns, yn kynsa blydhynyow Ruvaneth an North, i a dhrehevis tour-goelyas war Benngewer. Amon Sul dell y's hanwsons. Leskys ha terrys veu, ha nyns eus travyth anodho lemmyn saw klygh koedhys, haval orth kurun arow dhe benn an vre goth. Mes hir ha teg o kyns. Leverys yw Elendil dhe sevel ena, ow koelyas orth devedhyans Gil-galad 'mes an West, yn dydhyow an Diwettha Unyans.'

An hobbyttow a lagattas orth Hirgarr. Dell hevelis ev o dyskys a-dro dhe wodhvos koth, keffrys ha skentoleth gwylvos. 'Piw o Gil-galad?' a wovynnas Merri; mes ny worthybis Hirgarr, hag ev a hevelis bos kellys yn tybyansow. A-dhesempis lev isel a hanasas:

Gil-galad, myghtern elf ev o.

Yn trist yw kenys henhwedhlow:

ha teg ha rydh y hen wlaskor

ynter menydhyow hag an mor.

Y gledha, hir, ha tynn y wuw,

y vasnet gwelys pell a veu;

ster heb niver y'n ebron; roes

dhastewynnys, lenter y skoes.

Gyllys dhe-ves blydhynyow hir,

ha'n le may trig, ny'n dismygir;

rag koedhys yw y sterenn lel

yn Mordor may ma'n skeusow fell.

An re erell a dreylyas gans marth, awos bos lev Sam.

'Na hedh!' a leveris Merri.

'Henn yw oll ‘wrav’y godhvos,' a derleveris12 Sam, yn-dann rudha. 'My ’wrug y dhyski d’worth Mr. Bylbo pan en vy chett. Ev ‘wre leverel dhymm hwedhlow ‘n par na, o’ kodhvos bos da genev pup-prys klywes 'dro dh’ Elfow. Mr. Bylbo ‘th o ‘wrug dyski dhymm lytherennow. Ev o lyverskentel yn feur Mr. Bylbo koth ker. Ha bardhonieth ‘wrug ev skrifa. Ev ‘wrug skrifa an pyth ‘wrug vy leverel.'

'Ny's dismygis ev,' yn-medh Hirgarr. Rann an hyllgan yw henwys Koedh Gil-galad yw, gwrys dre hen daves yw. Martesen Bylbo a's treylyas. Ny wodhyen vy henna.'

'Th esa moy meur,' a leveris Sam, ' ’dro dhe Vordor. N’wrug vy dyski ‘n rann na, hi ‘wrug dhymm degrena. N’wrug vy tybi my ow honan dhe vones y'n for’ na!'

'Mos dhe Vordor!' a grias Pyppyn. 'Yma govenek dhymm na vydh henna res!'

'Na gewsewgh an hanow na mar ughel!' yn-medh Hirgarr.

Hanterdydh o seulabrys pan dheuthons i ogas dhe benn soth an hyns, ha gweles a-dheragdha, yn golow kler gwannliwek an howl mis Hedra, torrlann las, ow tos yn-bann yn ledrek haval orth pons dhe run north an vre. I a erviras mos war-tu ha'n penn distowgh, ha golow an jydh da. Nyns o galadow omgudhans namoy, ha res o dhedha gwatya ma nag esa po eskar po aspier a allas aga gweles. Nyns esa travyth a allas bos gwelys ow kwaya war an vre. Mars esa Gandalf yn neb tyller yn ogas, nyns esa sin vyth anodho.

Dhe du west Benngewer i a gavas kew woskeusys, hag a-woeles dhedhi yth esa kommynn yn furv bolla gans tuyow gwelsek. Ena yth assons i Sam ha Pyppyn gans an hoba ha'ga seghyer ha fardellow. An tri erell a besyas war-rag. Wosa hanter our owth yskynna yn unn droesya Hirgarr a dhrehedhas barr an vre; Frodo ha Merri a holyas, skwith ha dianall. An diwettha leder re bia serth ha karnek.

Dhe'n penn, dell lavarsa Hirgarr, i a gavas kylgh ledan a hen venweyth, koedhys yn rannow lemmyn po kudhys gans gwels a'n kansblydhynyow hir. Mes, dhe gres an kylgh, karn a veyn terrys re bia bernys. Duhes ens haval orth bos goleskys gans tan. A-dro dhedha an tonn o leskys dhe'n gwreydh hag oll an gwels y'n kylgh o goleskys ha kryghys, haval orth flammow dhe gislesa13 a-dreus dhe’n barr; mes nyns esa sin a dravyth bew.

Hag i ow sevel orth amal an kylgh diswrys, i a welas gwel efan a-dro hag a-woeles, brassa rann an gwel o tiryow gwag ha heb tirnosow, saw splattow a wydhek war-tu ha'n soth, ha dresta, omma hag ena, i a wowelas kann a dhowr a-bell. A-woeles dhedha, dhe'n tu soth ma, yth esa an Fordh Goth ow kul y hyns haval orth snod, ow tos a-dhiworth an West hag ow treylya yn-bann hag yn-nans, bys pan dhiliwas hi a-dryv drumm a dir du dhe'n est. Nyns esa travyth ow kwaya wanedhi. Yn-dann holya hy linenn war-tu ha'n est gans aga dewlagas i a welas an Menydhyow: an benvreow14 nes o gorm ha tewl; a-dryv dhedha yth esa furvow loes hirra ow sevel, hag a-dryv dhedha i yth esa bleynyow kann ughel owth isterlentri yn mysk an kommol.

'Wel, ottani!' yn-medh Merri 'Ha pur anlowenek hag antennvosek yw y semlans! Nyns eus na dhowr na woskes. Ha nyns usi Gandalf omma na sin vyth anodho. Mes ny'n blamyav a asa - mar teuth ev omma bythkweth.'

'Yth omovynnav,' a leveris Hirgarr, yn-dann vires a-dro yn prederus. 'Mars esa ev po dydh po dew a-dryv dhyn dhe Vrenn, hwath y hallsa ev dos omma a-dheragon ni. Ev a yll marghogeth pur skon mars yw res.' Distowgh ev a warrgrommas ha mires orth men dhe benn an karn; gwastassa o ages an re erell, ha gwynna, wosa skapya diworth an tan martesen. Ev a'n synsas ha’y hwithra, orth y dreylya gans y vysyes. 'Hemm re beu hendlys a-gynsow.' yn-medh ev. 'Pandr'a dybydh a-dro dhe'n merkys ma?'

Dhe'n goeles gwastas anodho Frodo a welas nebes kravasow: I" III 'Dell hevel yma linenn, dyjyn, ha teyr linenn moy,' a leveris ev.

'An linenn a-gledh yw run 'G' gans skorrennow moen martesen,' yn-medh Hirgarr. 'Martesen yth yw sin gesys gans Gandalf, kyn na yllir bos sur. An kravasow yw fin, ha’ga semlans yw nowydh yn sur. Mes martesen yma skila aral yn tien dhe'n merkys, ha heb skila rag agan negys. Pellgerdhoryon a dhevnydh runyow, hag i a dheu omma a dermyn dhe dermyn.'

'Pandr'a via aga skila, mar piens i gwrys gans Gandalf?' a wovynnas Merri.

'My a dhismyk bos aga styr G3 hag i yw sin bos Gandalf omma dhe'n tressa a vis Hedra: nans yw tri dydh. Ynwedh, y tiskwedh ev dhe vos fistenys hag yth esa peryll yn ogas bys ma nag esa termyn lowr dhodho po na vedhas ev skrifa travyth po hirra po klerra. Mars yw yndella, res yw dhyn bos war.'

'My a vynn mayth omglewvyn ni sur ev dhe wul an merkys, pynag a vo aga styr,' a leveris Frodo. 'Y fia konfort meur dhe wodhvos ev dhe vos war an fordh po a-ragon po a-dhelerghon.'

'Martesen,' yn-medh Hirgarr. 'Y’m brys vy ow honan, my a grys bos ev omma, hag yth esa peryll dhodho. Yth esa omma flammow ow korleski; ha lemmyn y tehwel dhe'm brys an golow a welsyn ni yn ebron an est nans yw tri nos. My a dhismyk bos omsettyans er y bynn war'n barr ma, mes ny allav vy dismygi an siwyans. Nyns usi ev omma lemmyn, ha res yw dhyn omwitha ha gul agan fordh agan honan dhe Bansaven, mar dha dell yllyn.'

'Pes pellder yw Pansaven?' a wovynnas Merri, yn-dann lagatta a-dro yn skwith. Semlans an norvys o gwyls hag efan a-dhiworth Penngewer.

'Ny wonn mar peu musurys dre vildiryow an Fordh dres an Tavern Eskasys, vyaj dydh dhe'n est diworth Brenn,' a worthybis Hirgarr. Nebes tus a lever bos neb pellder, ha tus erell a lever ken. Fordh goynt yw, ha tus yw pes da dhe hedhes gorfenn aga vyaj, mars yw an duryans po hir po berr. Mes my a woer an termyn a via res dhymmo vy dre ow dewdroes ow honan, gans kewer dha heb anfeus: dewdhek dydh alemma dhe Rys Vruinen, an tyller may treus an Fordh an Ugheldhowr a ver 'mes a Bansaven. Yma vyaj a dhiw seythun dhe'n leha a-ragon, rag na dybav ni dhe alloes devnydhya an Fordh.'

'Diw seythun!' a leveris Frodo. 'Meur a draow a yll hwarvos dre'n termyn na.'

'Gwir,' yn-medh Hirgarr.

I a sevis taw dre bols war benn an vre, yn ogas dhe amal an soth. Y'n tyller digoweth na Frodo a aswonnis yn leun, dhe'n kynsa tro, y beryll ha diannetter. Ev a vynnas yn hwerow y feus dh'y asa y'n Shayr veurgerys ha kosel. Ev a lagattas war-nans, war-tu ha'n Fordh hegas ha hi ow mos war-tu ha'n west - war-tu ha'y dre. A-dhesempis ev a welas bos dew dyjynn du ow kwaya a-hys dhedhi, ow tos war-tu ha'n west, ha wosa mires arta ev a welas bos tri moy ow kreupya war-est dh'aga metya. Ev a grias ha synsi orth bregh Hirgarr.

'Mir,' a leveris ev, ow pysinya15 war-nans.

Distowgh, Hirgarr a lammas dhe’n dor a-dryv an kylgh diswrys ha tenna Frodo war-nans rybdho. Merri a sedhis war-nans rybdha.

'Pyth yw?' a hwystras ev.

'Ny wonn, mes y'm beus own a'n gwettha tra,' a worthybis Hirgarr.

Yn lent i a greupyas dhe amal an kylgh arta ha lagatta dre fols ynter dew ven dynsek. Nyns o splann an golow namoy, drefenn an myttin kler dhe dhiliwa, ha kommol ow kreupya diworth an Est re dremenas a-dreus dhe’n howl hag ev ow talleth sedhi. Oll anedha a allas gweles an dyjynnow du, mes ny allas dismygi na Frodo na Verri aga furvow yn sertan; mes neppyth a leveris orta bos Marghogyon Dhu owth omguntell pell a-woeles war'n Fordh dres ben an vre.

'Gwir,' yn-medh Hirgarr, heb dout der y wel glerra. 'Yma'n eskar omma!'

Yn skon i a greupyas dhe-ves ha slynkya yn-nans tu north an vre rag kavoes aga heskowetha.

Ny via diek Sam ha Peregryn. I re hwith'sa a-dro dhe'n kommynn byghan hag an ledrow a-dro dhodho. Orth pellder berr dhe-ves i a gavas fenten a dhowr pur y'n run, hag yn ogas dhedhi yth esa olow troes nag o kottha es po dydh po dew. Y'n kommynn y honan i a gavas sinys a-dhiwedhes a dan, ha sinys erell a gampva fysk. Yth esa nebes meyn koedhys orth amal an kommynn o nessa dhe'n vre. A-dhelerghta, Sam a gavas graghell-witha a geunys bernys yn kempenn.

'My ‘wra omwovynn mars esa Gandalf omma,' a leveris ev dhe Byppyn. 'An den ‘wrug gorra ‘n dafar ma omma ‘wrug mynnes dehweles dell’evel.'

Yth esa les bras dhe Hirgarr a-dro dhe'n diskudhansow ma. 'Yma edrek dhymm na hedhis vy ow honan ha hwithra a-dro dh'omma,' yn-medh ev, hag ev a fyskis war-tu ha'n fenten rag hwithra war'n olow troes.

'Yth esa own dhymm yndella,' a leveris ev pan dhehwelas ev. 'Sam ha Pypyn re bochyas, ha'n merkys yw po diswrys po kemmyskys. Pellgerdhoryon re beu omma a-gynsow. Yth yw i a asas an keunys. Mes ynwedh yma olow nowyttha na veu gwrys gans Pellgerdhoryon. Unn ol, dhe'n leha, a veu gwrys gans botasennow bras nans yw saw dydh po dew. Onan dhe'n leha. Ny allav bos sur lemmyn, mes my a dyb bos lies dewdroes botasennys.' Ev a hedhis ha sevel pols yn prederus.

Pub hobbyt a welas yn y vrys gwel a'n Varghogyon mantellys16 ha botasennys. Mar kavsa an Varghogyon an kommynn seulabrys, dhe skonna Hirgarr dh'aga ledya dhe neb tyller arall dhe wella. Yth esa gans Sam divlas meur a’n kommynn wosa klewes nowodhow a'ga eskerens war an Fordh, saw nebes mildiryow dhe-ves.

'A n’via tybyans da dhe skapya skon, Mr. Hirgarr?' a wovynnas ev yn anperthyek. ' ‘Ma o’ tos ‘a bos diwedhes, ha nyns y’ da genev ‘n toll ma: ev ‘wra dhe'm kolonn sedhi y’ neb for’.'

'Dhe-wir, res yw dhyn ervira an pyth dhe wul distowgh,' a worthybis Hirgarr, yn-dann vires war-vann ha tybi a-dro dhe'n eur ha'n gewer. 'Wel, Sam,' yn-medh ev wor'tiwedh, 'nyns yw da genev vy ynwedh an tyller ma; mes ny allav vy tybi a dyller gwell a yllyn ni drehedhes kyns nos. Dhe'n leha, 'mes a wel on ni y'n eur ma, ha mar kwayn ni, yth yw gwirhavalla ni dhe vos gwelys gans aspioryon. An dra yn unnik a allsen ni gul yw mos pellder hir 'mes agan fordh war-tu ha'n north y'n tu ma a’n linenn a vreow, yn tir hag yw ogas dhe'n keth hag omma. Yma an Fordh ow pos aspiys, mes y fia res dhyn hy threusi rag assaya omgudha y'n kaswydh y'n tir war-tu ha'n soth. Yn tu north a’n Fordh dres an breow an tir yw gwastas ha lomm dre vildiryow.'

'A yll gweles an Varghogyon?' a wovynnas Merri. 'Dell hevel, i re dhevnydhyas aga throen kyns es aga dewlagas, yn unn frikhwytha war agan lergh, mars yw frikhwytha ger ewn, yn golow an jydh dhe gyns. Mes ty a wrug dhyn gorwedha isel pan y's gwelsys a-woeles; ha lemmyn ty a gews a-dro dhe vos gwelys mar kwayn ni.'

'Re dhibreder en vy war benn an vre,' a worthybis Hirgarr. 'Pur brederus en vy dhe gavoes neb sin bos Gandalf ena; mes kammwrians o tri ahanan dhe vones dhe'n barr ha sevel ena mar bell. Drefenn an mergh du dhe alloes gweles, hag an Varghogyon a yll devnydhya tus ha kroaduryon erell avel aspioryon, dell welsyn ni yn Brenn. Ny welons ynsi an bys a wolow haval orthyn ni, mes agan furvow a wra skeusow y'ga brys, ha travyth saw howl hanterdydh a wra aga distrui; hag yn tewlder i a glew sinyow ha furvow pals yw kudhys diworthyn ni: dhe'n termyn na yth yw res bos an moyha ownek anedha. Ha dre dermyn oll i a vlas goes traow bew, orth y hwansa anodho hag orth y gasa. Sensys erell eus, keffrys ha gweles ha klewes. Ni a yll omglewes aga lok – ev a wrug ahwer dh’agan kolonn, kettoeth ha ni dhe dhos omma, ha kyns ni dh'aga gweles; i a omglew agan lok ni yn tynna. Ynwedh,' a geworras ev, ha'y lev a iselhas dhe hwystra, 'an Bysow a's tenn.'

'A nyns eus fordh a dhiank ytho?' yn-medh Frodo, yn-dann vires a-dro yn tigolon. 'Mar kwayav y fydhav gwelys ha helghys! Mar kwithav omma, y fydhav aga thenna dhymmo!'

Hirgarr a worras leuv war y skoedh. 'Yma govenek hwath,' a leveris ev. 'Nyns os ta digoweth. Konvedhyn ni an pren ma, hag yw sevys parys rag tan, avel sin. Nyns eus marnas boghes goskes po defens omma, mes tan a yll bos usys avel an dhew. Sawron a yll devnydhya tan rag y fordhow drog, y'n keth fordh ha traow oll, mes ny'n kar an Varghogyon ma, hag yma own dhedha a'n dus a'n devnydh. Tan yw agan koweth y'n gwylvos.'

'Martesen,' a hanasas Sam. 'Ynwedh dhe'm brys vy, ‘th yw an gwella fordh dhe leverel "Ottani" saw garma.'

Yn kornell an kommynn hag o an isella ha goskeusekka i a enowis tan, ha darbari boes. Skeusow gorthugher a dhallathas dos hag an ayr a dheuth ha bos yeyn. A-dhesempis, i a omglewis nown bras, drefenn na wrussons i dybri a-dhia hansel; mes ny vedhsons i gul moy ages soper skav. An tiryow a-rag o gwag a bubtra saw ydhyn ha bestes, tylleryow eskarek kilfiys gans aghow oll an bys.

Pellgerdhoryon a dremena treweythyow dres an breow, mes boghes aga niver ha ny wrens i hedhi pell. Gwandrysi erell o treweythus, ha drog aga eghenn: kowrvoekkaow18 a wandra war-nans a-dhiworth nansow north an Niwlvenydhyow. War'n Fordh yn unnik y hyllys kavoes tremenysi, korryon y’n brassa rann, ow fistena war-rag awos aga negys aga honan, gans neb lies geryow ha heb gweres vyth rag estrenyon.

'Ny allav vy tybi fatell yllyn ni ystynna agan boes,' a leveris Frodo. 'Ni re beu war lowr dre'n dydhyow eus passys, ha nyns yw gwledh an soper ma; mes ni re dhevnydhyas moy ages dell yw gwiw, mars eus diw seythun gesys hwath, ha martesen moy.'

'Yma boes y'n gwylvos,' yn-medh Hirgarr; mor, gwreydh hag erbys; hag yma neb sleghneth dhymm avel helghor pan vo res. Nyns yw res dhywgh own a dhivoetter kyns gwav. Mes kuntell ha kachya boes yw ober hir ha skwithus, ha res yw dhyn hast. Ytho, tynnhewgh agas grogys ha tybi gans govenek a voesow chi Elrond!'

An yeynder a ynkressyas hag an tewlder ow tos. Pan lagattsons i diworth amal an kommynn, ny allsons i gweles travyth saw tir loes ow tisomdhiskwedhes yn skon yn skeusow. An ebron a-ugh re glerhasa arta hag yth esa hi ow lenwel yn lent gans ster ow tewynnya. Frodo ha'y geskowetha a ronnas a-dro dhe'n tan, maylys gans pub dillasenn ha pallenn esa dhedha, mes Hirgarr o lowen lowr gans saw unn vantell, hag ev a esedhas nebes a-les, ow sugna orth mog y bib yn unn dybi.

Hag an nos ow tewlhe ha golow an tan a dhallathas splanna ev a dhallathas leverel orta hwedhlow rag gwitha aga brys rag own. Ev a wodhya istoriow pals ha henhwedhlow a oesow pell, hwedhlow a Elfow ha Gwer ha gweythresow ha da ha drog an Hendhydhyow. I a omwovynnas pes bloedh o ev, ha fatell dys'sa ev oll a'n godhvos ma.

'Lever orthyn yn kever Gil Galad,' a leveris Merry a-dhesempis, pan hedhas ev dhe benn hwedhel a'n myghternethow Elf. 'A wodhes'ta moy a'n drolla koth a gewsys anodho?'

'Gwrav, dhe wir,' a worthybis Hirgarr. 'Ha Frodo ynwedh, drefenn ni dhe vos omvyskys yn nes ganso.' Merri ha Pyppyn a viras orth Frodo, neb esa ow lagatta y'n tan.

'Ny wonn vy saw an myns byghan a leveris Gandalf dhymm,' yn-medh Frodo yn lent. 'Gil Galad o an diwettha myghtern meur Elf yn Norvys Kres. Gil Galad yw Stergann y'ga yeth. Gans Elendil, an koweth-Elf, ev eth dhe dir -'

'Na!' a leveris Hirgarr yn unn woderri. 'Ny delledh bos leverys an hwedhel na lemmyn dhe'm brys vy, ha gwesyon an Eskar yn ogas. Mar hedhyn ni agan amkan yn chi Elrond, y hyllowgh hwi y glewes ena, leverys yn leun.'

'Ytho, lever orthyn neb hwedhel arall a'n dydhyow koth,' a bysis Sam; 'hwedhel 'dro dhe'n Elfow kyns an oes diliwa. ‘Ma hwans bras dhymm klewes moy 'dro dh’ Elfow; ‘ma'n tewlder o’ kwaska ‘dro pur ogas dell ‘evel.'

'Y fydhav leverel orthewgh hwedhel Tinuviel,' yn-medh Hirgarr, 'yn ferr - rag bos hwedhel hir nag yw godhvedhys y dhiwedhva, ha nyns eus denvyth lemmyn, saw Elrond, a borth kov anodho yn ewn y'n fordh mayth o leverys a-henys. Hwedhel teg yw, kynth yw trist, haval orth hwedhlow oll Norvys Kres, mes hwath y fydh ev drehevel agas kolonn martesen.' Ev o taw dre bols, hag ena ev a dhallathas, ow keurgana yn kosel yn le kewsel.

An gwels o glas ha hir an del

ha keger hir hy bonniow,

Ha down y'n lannergh, splann a wel

yn skeus an ster a dhewynnyas.

Tinuviel a dhons a-dro

gans ilow hwib o mes a wel,

Hag yn hy gols stergann, golow

a splannas kann yn hy gwiskas.

Y teuth Beren a'n menydhyow

ha gwandra, kellys, yn-dann dhel,

Ha ryb dowr Elfek, fros yn tro

'kerdhis, y honan, yn ahwer.

Y firas ev d'worth mysk a'n del

ha gweles owr an bleujennow,

Dh'y mantell deg ha hy breghel,

gols; skeus ow holya war hy lergh.

Dewdroes skwith yaghhes, gorhanas

rag gwandra prest ‘dreus dhe vreow,

War-rag skav, krev a fistenas

ha synsi loergann skapyek, yn

Elfustir, husys hy hoesow,

y skapyas dewdroes a dhonsyas,

Ha'y asa ynyal y hynsyow

y'n koeswik daw, goslowes tynn.

'Klywis ev son nija menowgh

a dhewdroes, skav 'vel del syghys,

Po tevys yn-dann dor; ilow,

yn kewyow kudhys senys gwann.

An boniow keger oll; gwedhrys

tamm ha tamm, isel an sonyow

Ow hwystra, del fow-wydh koedhys

y'n wydhek wav, dhe'n dor war-nans.

Y hwandras, hwilas, war hy lergh,

dres tir a dhel yn leurlenn down.

Dre loer arghansek, stergann kler

yn ebron rewek, oer, efan.

Hy mantel splann yn kann an loer

ha hi ow tonsya yn-dann ster,

War varr a-bell, 'dro dh'y dewdroes

an niwl arghansek; kudhlenn splann.

Dres gwav, arta, y hwrug hi dos

ha kana, rydhhe gwenton fresk.

A'n ahwesydh ha glaw a goedh

ow frosa, dowr kler a deudh.

Y hwrug gweles bleujyow elfek,

yaghhes nowydh 'dro dh'y dewdroes,

Ha rybdhi donsya y hireth

war wels medhel, kolonn dhigeudh.

Y fias hi mes skav o ev,

Tinuviel! Tinuviel!

Hy hanow Elfek gelwys krev,

y hwrug hi hedhi, goslowes.

Pols berr a sevis, stag hudel,

Beren a dheuth, nerthek y lev

A goedhas war Tinuviel

ow splanna bleudh yn y dhiwvregh.

Y firas yn hy dewlagas

hag yn hy gols tewlder skeusow,

Ha gweles ster a dhewynnyas

avel yn ebron nos, yn hweg.

Tinuviel, teg mysk Elfow

morenn anvarwel fur hy fas

A worras gols skeusek, a-dro

dhodho, ha diwvregh arghansek.

Hir aga feus war hynsyow pell

menydhyow, yeyn dh'aga dewdroes

Dres helyow horn, darasow fell,

koes heb bora, skeusow dison.

Yntredha, Moryow Ranna loes,

warbarth hwath yn kerensa lel.

I eth, yn hirneth, pell y'n koes,

ow kana, lowen, heb duwon.

Hirgarr a hanasas ha hedhi kyns kewsel arta. 'Honn yw kan,' a leveris ev, 'gwrys dre furv yw henwys ann-thennath yn mysk an Elfow, mes kales yw dh'y threylya y'gan Kows Kemmyn, ha nyns yw henna marnas dasson garow anedhi. Hi a wra hwedhel metyans Beren mab Barahir gans Luthien Tinuviel. Beren o gour marwel, mes Luthien o myrgh Thingol, Myghtern Elfow yn Norvys Kres pan o yowynk an norvys; ha hi o an tekka moren hwath yn mysk fleghes an norvys ma. Haval orth ster a-ugh niwlow Tiryow an north o hy thekter hag yth esa golow ow splanna dh'y fas. Y'n dydhyow na an Eskar Meur, mayth o Sauron a Vordor avel gwas dhodho, a drigas yn Angband y'n North, hag Elfow a'n West a dhehwelas dhe Norvys Kres ha gul bresel er y bynn rag daskavoes an Silmarils re lad’sa ev; ha tasow Gwer a weresas an Elfow. Mes an eskar o budhek ha Barahir a veu ledhys, ha Beren a dhienkis dre beryll meur ha dos dres an Menydhyow a Vrowagh hag entra yn myghternedh kudhys Thingol y'n goeswik henwys Neldoreth. Ena, ev a welas Luthien ow kana hag ow tonsya yn lannergh ryb an avon husys Esgalduin; hag ev a's henwis Tinuviel, honn yw Eos y'n henyeth. Tristyns pals a dheuth warnedha a-wosa, ha diberthys ens i dre dermyn pell. Tinuviel a sawyas Beren diworth dorvagh Sawron, ha warbarth i a fethas peryllow meur ha tewlel dhe'n dor an Eskar Meur y honan a-dhiworth y dron, ha kemmeres diworth y gurun a horn onan a'n tri Silmaril, an splanna tegennow, rag bos argovro Luthien dhe Thingol, hy thas. Mes hwath, wor'tiwedh, Beren a veu ledhys gans an Bleydh a dheuth a-dhiworth yetborth Angband, hag ev a verwis yn diwvregh Tinuviel. Mes hi a dhewisas marwoleth, rag merwel diworth an norvys, rag may sywi hi war y lergh; ha kenys yw i dhe vetya warbarth arta dres an Moryow Diberth, ha kerdhes, bew arta y'n koesow glas dre dermyn berr kyns i dhe dremena, nans yw hirneth, dres finwethow an norvys ma. Hag yndella, Luthien Tinuviel, yn unnik yn mysk Elfow re verwis dhe-wir ha gasa an norvys, ha kellys yw hi, an huni an moyha meurgerys dhedha. Mes a-dhiworti hi, linyeth an hen Arlydhi-elf a besyas yn mysk Gwer. Yma ow pewa hwath nebes mayth o Luthien aga henvamm, ha leverys yw na vydh fyllel nevra hy linenn. Elrond a Bansaven yw onan a'n Neshevin na. A-dhiworth Beren ha Luthien a veu genys Dior, er Thingol ha diworto ev Elwing Wynn a veu demmedhys gans Earendil, hag ev a woelyas y worhel yn-mes diworth niwlow an norvys yn moryow nev gans Silmaril orth y dal. Ha diworth Earendil y teuth myghternedh Numenor hag yw Westiredh18a.'

Ha Hirgarr ow kewsel, i a viras orth y fas koynt ter, enowys yn hwodewl gans isgolow rudh an tan a bren. Y dhewlagas a splannas hag y lev o kevoethek ha down. A-ughto yth esa ebron dhu sterennek. A-dhesempis golow gwannliwek a omdhiskwedhas dres barr Penngewer a-dhelerghto. Yth esa an loer owth ynkressya ow trehevel yn lent a-ugh an vre a worskeusis orta, ha'n ster a-ugh penn an vre a dhiliwas.

An hwedhel a worfennas. An hobbytow a wayas hag omystynna. 'Mirewgh!' a leveris Merri. 'Yma'n loer ow sevel: yma'n eur ow tos ha bos diwedhes dhe'm brys vy.'

An re erell a viras war-vann. Hag i ow kul yndella, i a welas neppyth byghan dhe benn an vre, neppyth tewl erbynn isgolow an loerdrevel. Nyns o saw men bras martesen, po karrek ystynnys, diskwedhys yn kler gans an golow gwannliwek.

Sam ha Merri a sevis ha kerdhes dhe-ves a'n tan. Frodo ha Pyppyn a besyas esedha yn taw. Yth esa Hirgarr ow mires yn tynn orth an loergann erbynn an vre. Dell hevelis, puptra o kosel ha stag, mes Frodo a omglywas bos euth yeyn ow korskeusi war y golonn wosa Hirgarr dhe hedhi kewsel. Ev a wayas nes dhe'n tan. Dhe'n pols na, Sam a dheuth yn unn boenya diworth amal an kommynn.

'N’wonn an skila,' yn-medh ev, 'mes a-dhesempis ‘wrug vy omglewes own. Ny ‘wrav vy bedha mos 'mes an kommynn ma ‘wos rychys bras; my ‘wrug omglewes bos neppyth o’kreupya ‘n-bann an leder.'

'A welsys jy neppyth?' a wovynnas Frodo yn-dann sevel yn unn lamma.

'N’wrug, syrr. N‘wrug vy gweles travyth, mes n’wrug vy hedhi rag mires.'

'Y hwelis evy neppyth,' a leveris Merri; 'po, my a dybis yndella - war-tu ha'n west may ma'n loergann ow koedha war an gwastir dres skeus an breow. Y tybis vy bos po diw po teyr furv dhu. Yth esens i ow kwaya troha ni dell hevelis.'

'Gwithewgh yn ogas dhe'n tan, ha treylyewgh war-ves agas fas!' a grias Hirgarr. 'Synsewgh parys y'gas dorn nebes an gwelennow hirra!'

Dre bols dianall i a esedhas ena, hewoel ha taw, war-tu ha'n tan aga heyn, pub huni anedha ow lagatta y'n skeusow a's kylghyas. Ny hwarva travyth. Nyns esa na son na wayans y'n nos. Frodo a wayas, yn-dann omglewes bos res dhodho terri an taw: yth esa hwans dhodho garma yn ughel.

'Hssh!' a hwystras Hirgarr. 'Pyth yw henna?' a hanasas Pyppyn y'n keth pols.

Dres amal an kommynn byghan, dhe'n tu war-nans, i a omglewas, yn le gweles, skeus ow sevel, po unn skeus po moy es onan. I a lagattas yn tynn, hag an skeusow a devis dell hevelis. Kyns pell, nyns esa dout vyth namoy: yth esa po teyr po peder denfurv hir du ow sevel war an leder, ow mires war-nans orta. Mar dhu ens i mayth esa semlans dhedha avel tell du y'n goskes down a-dryv dhedha. Frodo a dybis ev dhe glewes si kosel avel anall wenonek hag ev a omglewas goyeynder a bechyas orto. Ena, an furvow a dheuth war-rag yn lent.

Euth a dheuth war Byppyn ha Merri, hag i a goedhas gans aga fas dhe'n dor. Sam a omdennas ryb Frodo. Skant nyns o Frodo le dyegrys ages y gowetha; yth esa ev ow krena haval ev dhe vos oer, mes y vrowagh a veu kudhys yn tien gans godhynyans tromm dhe worra an Bysow dh'y vys. An ewl a wul henna a synsis orto, ha ny allas ev tybi a-dro dhe dravyth arall. Ny wrug ev ankevi an krug, na vessach Gandalf; mes, dell hevel, yth esa neppyth ow herdhya orto dhe skonya gwarnyansow oll, hag yth esa yeunes ganso dhe hepkorr. Nyns o dre wovenek a dhiank, po gul neppyth arall, po da po drog: yth esa omglewes sempel dhe gavoes an Bysow ha'y worra dh'y vys. Ny allas ev kewsel. Ev a wodhva bos Sam ow mires orto, haval ev dhe wodhvos bos y vester yn-dann neb ahwer meur, mes ny allas ev treylya war-tu hag ev. Ev a dhegeas y dhewlagas ha gwynnel dre bols; mes defens a dheuth ha bos anberthadow, ha wor'tiwedh ev a dennas yn-mes an chayn yn lent ha herdhya an Bysow dhe vys rag y dhorn a-gledh.

Distowgh, ha puptra erell ow pesya y'n keth studh ha kyns, tewl ha gwannliwek, an furvow a dheuth ha bos euthek kler. Ev a allas gweles a-ji dh'aga hudhlennow du. Yth esa pymp denfurv hir: yth esa diw anedha ow sevel orth amal an kommynn, ha teyr anedha ow tos yn-rag. Yn aga fas gwynn yth esa dewlagas ow leski, heb mersi ha tynn; yn-dann aga huk yth esa goen hir loes; war aga gols loes yth esa basnett a arghans; y'ga dorn eskornek yth esa kledha a dhur. Aga dewlagas a goedhas warnodho ha'y wana hag i ow fistena war-tu hag ev. Yn tesper, ev a dennas y gledha y honan, ha dell hevelis dhodho ev a dersplannas gans golow rudh avel yttew enowys. Diw dhenfurv a hedhis. An tressa o hirra ages an re erell: gour hir ha splann y wols ha dh'y vasnet yth esa kurun. Yn unn dhorn yth esa ev ow synsi kledha hir, hag y'n dorn arall yth esa kollell; hag an gollell ha'n dorn a's synsis a issplannas gans golow gwannliwek. Ev a lammas war-rag ha fyski orth Frodo.

Dhe'n pols na Frodo a dewlis y fas war-rag dhe'n dor, hag ev a glewas y lev y honan ow kria yn ughel: A Elbereth! Gilthoniel! Dhe'n keth pols ev a weskis orth dewdroes y eskar. Kri gluw a sonas y'n nos; hag ev a omglewas payn haval orth sethik a rew gwenonek ow pechya orth y skoedh a-gledh. Hag ev ow klamdera ev a welas, avel dre niwl ow korhwytha19, goweles a Hirgarr ow lamma diworth an tewlder gans yttew ow flammya yn pub dorn. Frodo a asas y gledha dhe goedha dhe'n dor ha, der y dhiwettha nerth, tenna an Bysow diworth y vys ha degea y dhorn a dhyghow yn tynn yn y gyrghynn.

*1 ‘Gweles keyn a nebonan’ Theoretical idiom ‘to get rid’ of someone.

*2 'Chonswel' 'Fortune' - lit. 'Luck-view'.

*3 'Dibarthro' 'Parting-gift'

*4 'Drogvinhwerthin' v: 'to sneer' n:'Drogvinhwarth' - 'a sneer'

*5 'Kesvetya' 'To intersect'

*6 'Lonkleystir' 'Quagmire', derived from 'lonktreth' - 'quicksand'

*7 'Plostagenek' 'Stagnant', from ‘plos’ + 'stagen'- 'pond'

*8 'Diwydh' 'Treeless'

*9 'Omavleythi' (orth) 'Harden oneself' (to)/'Become used to'

*10 'Gwastir' 'Flatland'

*11 'Kowrven' (...eyn) 'Boulder'(s)

*12 'Terleverel' 'To stammer/stutter'

*13 'Kislesa' 'To spread destructively'. An alternative to the book's 'flames sweeping' since the action of sweeping ('skuba') relies too heavily on the conceptual presence of a brush.

*14 'Benvre' 'Foothill'

*15 'Bysinya' 'To point' (with a finger)

*16 'Mantella' (v) 'To cloak' (derived from (f) noun 'mantell')

*17 Denfurv (f) 'Figure' (Humanoid)

*18 Kowrvoekka Troll

*18a Westiredh ‘Westernesse’ – name in Common Speech of Westron, adapted from Middle English,

romanticised adaptation of ‘western lands’

*19 Korhwytha (v) 'To swirl' (From noun 'korhwyth' - 'eddy')